Քարից քար թռչում էր քամին, և ուրիշ սուլոց էր քամու ճախրանքի մեջ։ Հետզհետե նվազում էր արևն ու մոխրագույն ամպը լցվում էր երկինք:
Սեպտեմբեր էր։ Սովորականի պես ամպերի սևին չդիմացող արև, սովորական քամի` թփերի փեշերի տակ վազող:
Սովորական օր, որ թվում էր` պետք է անսովոր լիներ: Սովորականի պես սահմանին պատերազմ էր, մարդիկ սովորականի պես մտածում էին` կե՛ղծ է: Սովորականի պես մարդիկ երազանքներ էին հյուսում, սովորականի պես չէին հավատում իրենց երազանքներին:

…Սովորականի պես զոհերը շատանում էին, սովորականի պես աշխարհը լուռ էր, իսկ մայրերը սպասում էին։ 
Սովորականի պես… տղերքը կամավորագրվում էին, իսկ մենք աղոթում էինք։ 
Սովորականի պես… անպատկերացնելի… հայրենիքն արնահուսում էր, իսկ պատերազմը չէր ավարտվում։ 
Սովորականի պես մենք լռում էինք, մայրերը սևազգես էին դառնում։ Էլի սովորականի պես հավատում էինք…
Սովորականի պես ցավում էինք, սովորականի պես չէինք երազում, սովորականի պես կորցնում ենք, սովորականի պես` մոռանում ենք….

Սովորականի պես մենք հեռանում ենք… և մտածում` իսկ ո՞րն էր սովորական։

***
Երկնքից մի կտոր արև իջավ և նստեց գյուղի վրա: Սև ու մոխրագույն տան կտուրներից կարելի էր ենթադրել, որ վերանորոգումը հարմարեցված էր պատերազմից առաջ մնացած գույներին: 
Երդիկներից ծուխ էր բարձրանում, հետո ծանր ու հանդարտ իջնում ուղիղ Գոհար տատի ճերմակած մազերին:
Գոհար տատն իր կյանքում և՛ արև, և՛ անձրև ու կայծակ էր տեսել, իր երեք երեխաների մահն էր տեսել, ամուսնու մահն էր տեսել, մութ ու ցուրտ տարիներին հանդերում քնել և խոնավություն էր զգացել, տեսել էր դաշտում նոր ծաղկած կակաչի կարմիրը, արևի և ամպերի մահը, բայց չէր մտածել, որ մի օր արևը կդադարի իր համար շողալ։

Տատը նստել էր սպիստակ ու մոխրագույն քարին և մաքրում էր փեշերի կոծոծները: Ու հետո երեսը ծածկում էր` ամպերին կերած արևից պաշտպանվելու համար:

Գյուղում սև ժապավենները շատանում էին… 
Ծանր օդը կարծես գյուղի մարդկանց բնականոն շնչառությանը խանգարում էր։ Բոլորը լռում էին ու թաքուն երազում, բայց անգույն երազներով… 

Գոհար տատը սպիտակ անհունության մեջ մի նոր երազ էր…

***
Խոր աշուն էր։ Չեմ սխալվի, եթե ասեմ՝ ձմեռ, քանի որ դրսում ցուրտն աշնան  մահկանացուն էր կնքում։ Գոմը դատարկ էր ու մութ: Սառը մայրամուտը ստիպեց նայել ժամին: Արագ-արագ հագա կալոշներս, որոնք խնամքով պահում էի մոտս, նույնիսկ բարձիս տակ էի դնում: Դրեցի գլխարկս և թոքերիս մեջ եղած ուժով գոռացի.

-Տատի՛, չե՞նք գնում կոնին…

Ես երկու-երեք տարեկան էի և անսահման սիրում էի տատիս հետ գնալ ձորաբաշ, որտեղ կովերն էին արածում, և բերել մեր կովին:

-Ախր ցուրտ է:  

-Ի՞նչ ցուրտ, համ էլ եթե ցուրտ է, արագացրու, կովը սառեց:

Ճանապարհն ասֆալտապատ չէր, լրիվ հող էր, թաց ու սև հող: Երկնքում վառված արևներ կային: Մայրամուտը գլուխը վեր պահած ուղեկցում էր ինձ ու տատիս դեպի ձորաբաշ, և վերջապես հասցնում նախիրի մոտ:

 -Կարո՞ղ ես մեր կովին գտնել նախիրի միջից,- ասաց տատս, վստահ լինելով, որ չեմ կարող: Ես վազեցի դեպի նախիրը, գտա մեր կովին: Սպիտակ, խոշոր աչքերով և ոչինչ չասող հայացով նայում էր ինձ:
Արդեն գնում ենք…
Տատս կախվել էր տիկին Արմինեի պատուհանից, որից ներքև ձոր էր և խոսում էր, ասել է թե՝ տատս մեռնելու և ապրելու արանքում էր կանգնած հենց ձորի պռնկին: Ճանապարհին էլի մի քանի կանանց տեսավ, բայց իմ խոսքը, թե՝ կովը սառում է, տատիս շտապեցնում էր, քանի որ նա վստահ էր, որ իրեն շտապեցնելու պատճառը բնավ կովը չէ, այլ այն, որ ես էի սառել:

Հասանք տուն: Նստեցինք ճաշելու: Սեղանի շուրջ ինձ արդեն իրական տղամարդ էի զգում, որովհետև կովին նախիրից ես եմ բերել: Իսկ տատս ժպտում էր և շերեփը պահում իր փափուկ ձեռքում: 

Անցել է 17 տարի: Մանկությանս հետևող ձորերը, կանաչ երանգները, տատիս սիրելի կանայք, որոնց հետ չէր կարող չխոսել և անցնել անտարբեր, մեզ տուն ու հանդ ուղեկցող մայրամուտը էլ չկան… Բայց տատս ամեն հացին ժպտում է և շերեփը վերցնում փափուկ, շատ փափուկ և բարի ձեռքում…

Ռազ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ